W myśl ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem może być nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części (Art. 3.) lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Zobacz naszą nowoczesną Mapę Geoportal360
Zabytki dzielą się na zabytki nieruchome, ruchome oraz zabytki archeologiczne. Zabytki, zarówno te ruchome, jak i nieruchome, podlegają ochronie prawnej, która polega w szczególności na:
- zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
- zapobieganiu zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
- udaremnianiu niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
- przeciwdziałaniu kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
- kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
- uwzględnianiu zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Podstawową formą ochrony zabytków jest:
- wpis obiektu zabytkowego do rejestru zabytków na Listę Skarbów Dziedzictwa;
- uznanie obiektu za pomnik historii;
- utworzenie parku kulturowego;
- ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
Rejestr zabytków prowadzi Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Informacja o zabytkowym charakterze obiektu budowlanego jest wpisywana do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, w obszarze której zlokalizowany jest zabytek.
W jakim celu wykonuje się inwentaryzację obiektów zabytkowych?
Podstawowym celem inwentaryzacji obiektów zabytkowych jest zgromadzenie jak najwięcej informacji o tych obiektach, które pozwolą m.in. na:
- planowanie prac konserwatorskich, restauratorskich mających na celu zachowanie i wyeksponowanie wartości artystycznych, zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytkowej, bądź zahamowanie procesu destrukcji obiektów zabytkowych;
- planowanie budowy bądź remontu budynku przyległego do obiektu zabytkowego;
- prowadzenie prac badawczych na obiektach zabytkowych pozwalających na określenie wieku obiektu, stanu architektonicznego obiektu jak również poznanie historii obiektu;
- ustalenie użytych do wykonania obiektu materiałów i zastosowanych technologii;
- rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń;
- określenie zasobów obiektów zabytkowych na danym terenie. Tego typu inwentaryzację przeprowadza się m.in. w przypadku sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy, czy opracowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy;
- określenia wartości obiektów zabytkowych w przypadku sprzedaży lub kupna nieruchomości i oszacowania ich rzeczywistej wartości.
Metody prowadzenia inwentaryzacji obiektów zabytkowych
Inwentaryzacja obiektów zabytkowych może być przeprowadzona metodą ręcznego pomiaru oraz przy zastosowaniu narzędzi i przyrządów elektronicznych.
Obecnie w większości przypadków, inwentaryzację obiektów zabytkowych przeprowadza się metodą naziemnego skaningu laserowego.
Metoda naziemnego skaningu laserowego polega na pozyskiwaniu informacji o kształcie obiektu (np. obiektu zabytkowego) za pomocą laserowego pomiaru odległości z punktu o określonych współrzędnych przestrzennych (x, y, z) do punktów danego obiektu i wyznaczeniu ich położenia w przyjętym układzie przestrzennych współrzędnych biegunowych. Dodatkowo w metodzie skaningu laserowego pozyskuje się również parametry intensywności odbicia.
Dane te za pomocą aplikacji typu CAD lub 3D mogą być przetwarzane, jako chmura punktów.
W wyniku naziemnego skaningu laserowego uzyskuje się w krótkim czasie ogromną ilość danych, które po zaimportowaniu do odpowiednich programów można wykorzystać w celu analizy wektoryzacji czy modelowania danego obiektu zabytkowego.
Niewątpliwie, zaletą inwentaryzacji obiektów zabytkowych przy zastosowaniu skaningu laserowego jest:
- krótki czas wykonania inwentaryzacji,
- przeprowadzenie inwentaryzacji w sposób bezdotykowy,
- dokładność,
- możliwość objęcia inwentaryzacją niedostępnych i skomplikowanych architektoniczne szczegółów obiektu.
Istotnym elementem inwentaryzacji obiektów zabytkowych jest ocena ich „zdrowotności”. Np., aby zbadać, jakość uzbrojenia obiektu zatopionego (ukrytego) w betonie, określić jego głębokość zalegania czy rozstaw i średnicę, wykorzystuje się narzędzie, jakim jest skaner betonu.
Wyniki inwentaryzacji obiektów zabytkowych przedstawia w dokumencie zwanym często operatem pomiarowym, który składa się z części graficznej i części opisowej.
Cześć graficzna operatu pomiarowego obejmuje:
- wizualizację obiektu,
- zdjęcia obiektu,
- rzuty pionowe i poziome obiektu,
- wykonane przy użyciu skanera laserowego i oprogramowania pozwalającego na przetworzenie chmury punktów w/w wymienione obiekty.
Część opisowa obejmuje odniesienie do historii powstania obiektu budowlanego, jego położenie geograficzne i administracyjne oraz dokładny opis obiektu ze wskazaniem powierzchni całkowitej obiektu i ilości kondygnacji obiektu.
Rzeczoznawca wykonujący inwentaryzację obiektu w części opisowej operatu powinien określić, z jakiego materiału budowlanego został wykonany obiekt zabytkowy i jaki jest obecny stan techniczny tego materiału.
W części graficznej operatu powinny się znaleźć rysunki techniczne obiektu, wizualizacje 3D obiektu, przekroje wszystkich kondygnacji obiektu, uzbrojenie terenu w przyłącza naziemne i podziemne oraz zdjęcia otoczenia obiektu.
Dane ujęte w operacie inwentaryzacyjnym obiektu zabytkowego stanowią podstawę do:
- aktualizacji ewidencji zabytków prowadzonej przez konserwatora zabytków,
- planowania i realizacji prac konserwatorskich,
- prowadzenia badań topograficznych, architektonicznych i historycznych,
- opracowania nowych projektów budowlanych, których realizacja ma mieć miejsce w pobliżu obiektu zabytkowego.
Inwentaryzacja obiektów zabytkowych z wykorzystaniem skaningu laserowego pozwala w bardzo krótkim czasie wykonać bezdotykowo precyzyjny pomiar obiektu zabytkowego, dotarcie do najbardziej skomplikowanych architektonicznie miejsc obiektu i utworzenie modelu 3D danego obiektu pozwalającego na jego wizualizację przestrzenną do dalszego wykorzystania.
Jak już wcześniej wspomniano, inwentaryzację obiektów zabytkowych przeprowadza się m.in. w celu aktualizacji rejestru zabytków prowadzonego przez konserwatora zabytków. Nabycie obiektu zabytkowego zobowiązuje jego nabywcę do prowadzenia prac konserwatorskich zgodnie z zaleceniami konserwatora zabytków. Dlatego też przed nabyciem nieruchomości o cechach zabytku dobrze jest sprawdzić księgę wieczystą prowadzoną dla danej nieruchomości. Informację o tym, że dany obiekt jest wpisany do rejestru zabytków, powinniśmy znaleźć w Dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla danej nieruchomości.
Nie zawsze jednak stanowi to regułę. Bywa, że z jakichś powodów informacja o zabytku nie została umieszczona w księdze wieczystej, jak również może się zdarzyć, że obiekt został już wykreślony z listy konserwatorskiej.
Aby w przyszłości nie być niemile zaskoczonym zaleca się sprawdzenie informacji o zabytkach umieszczonej na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa, który zawiera najbardziej aktualne informacje o zabytkach.
Przeczytaj również: Inwentaryzacja instalacji przemysłowych
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Zdjęcie: Unsplash.com
